De iconografie

FT 137. Foto Michel Lechien

Rijk en gevarieerd

De siermotieven op koptische weefsels vormen een bijzonder rijke en gevarieerde iconografie, die nauw samenhangt met die van de schilder- en de mozaïekkunst, en zelfs met architecturale versieringen. Al die motieven zijn meestal symmetrisch aangebracht op de stoffen. 


Klassieke cultuur 

De kopten mogen dan al vroeg tot het christendom bekeerd zijn, in hun textielproductie zijn de thema’s en symbolen van deze religie zeer dun gezaaid. De koptische kunst is in het algemeen bijzonder sterk doordrongen van de klassieke cultuur. De collectie Fill-Trevisiol bevat één enkel fragment met een Egyptisch kruismotief (hengselkruis). “En dan nog gaat het om een erfenis uit het faraotijdperk”, aldus Florence Calament, Erfgoedconservator van het departement Egyptische oudheden van het Louvre. “Het ankh-teken, als symbool van het leven, werd in het Christelijke repertoire overgenomen als symbool van het kruis van Christus en het geloof in het eeuwige leven dat ermee verbonden is.” Opvallend is dat verschillende stukken uit de collectie motieven bevatten met een Grieks kruis, al zijn die wel vrij discreet. 

FT 177. Foto Michel Lechien

FT 37. Foto Michel Lechien

Dieren en planten 

Het plantenrijk vormt een onuitputtelijke inspiratiebron, ongeacht de verwerking (vrij naturalistisch of integendeel zeer gestileerd). Tot de vaakst afgebeelde planten behoren: de wijnstok, de lotusbloem en de granaatappel. Van de bladeren en bloemen worden soms kronen gemaakt, met linten als verlengstuk en als symbool van de overwinning, ontleend aan de klassieke kunst. Ook de korf en de vruchtenschaal zijn veel gebruikte motieven. 

Op koptische weefsels worden ook heel vaak dieren afgebeeld, nu eens zeer realistisch, dan weer bijzonder schematisch. Hanen en pauwen, arenden, vissen en dolfijnen, roofdieren, hertachtigen, hazen, hondachtigen en dromedarissen zijn verwerkt in een rankversiering, die men dan 'bevolkt' rankwerk noemt. Zeer karakteristiek zijn de zogenaamde Nijltaferelen, die het wassen van de stroom bezingen. Ze krioelen van eenden, vissen, schildpadden, soms ook kwallen en zelfs schaaldieren. 

FT 31. Foto Michel Lechien

FT 200. Foto Michel Lechien

Mythologische figuren en personages 

In de Grieks-Romeinse traditie, die de kopten volledig assimileerden, vinden we talloze afbeeldingen van helden, godheden en mythologische figuren, zoals Heracles/Hercules, Achilles, Dionysus/Bacchus, Afrodite/Venus, naast nereïden (zeenimfen), sirenen en kentauren. 

Bij de sterfelijke personages vinden we veel jagers, als symbool van de overwinning van de menselijke kracht op de wilde dierenwereld en van de beheersing van de basale instincten. Verder ook dansers en musici, die vaak afgebeeld worden in friesvorm en mogelijk tot de Dionysusstoet behoren (de thiasos). In de Griekse mythologie vergezelt en volgt deze stoet de god Dionysos. Diezelfde groep personages zou echter ook de volgelingen van Christus kunnen voorstellen. Maar het meest voorkomende thema is dat van de Griekse krijger, naakt en gewapend met een schild, naast dat van de ruiter, alleen of in groep. 

FT 6. Foto Michel Lechien
FT 153. Foto Michel Lechien

Portretten in de vorm van een buste zijn geïnspireerd op de iconografie uit de keizertijd of de byzantijnse tijd. Soms hebben ze een naturalistische stijl, met zelfs kleurnuances, in andere gevallen worden ze gekenmerkt door een uiterst schematische weergave. “Vaak maken de onduidelijke attributen waarmee ze zijn afgebeeld, het niet mogelijk om ze te identificeren”, aldus nog Florence Calament. “Het kunnen eenvoudige voorstellingen zonder specifieke betekenis zijn, maar ook allegorieën, bijvoorbeeld van de seizoenen.” 

Delen